Μικροβιολογική και διατροφική προσέγγιση της τερηδόνας.

Σε συνεργασία με:

Θοδωρης Τζόκας ,φοιτητής Οδοντιατρικής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ,μέλος ADSA

Η οδοντική τερηδόνα αποτελεί την κύρια αιτία απώλειας οδοντικών ιστών χωρίς να κάνει διακρίσεις στις ηλικίες, καθώς ένα άτομο μπορεί να νοσήσει σε οποιαδήποτε στιγμή της ζωής του. Αρχικά εθεωρείτο μια νόσος των οικονομικά ανεπτυγμένων χωρών έως ότου να αυξηθεί ο δείκτης επιπολασμού της σε αναπτυσσόμενες χώρες, όπως έδειξαν μελέτες που διεξήχθησαν το 1990, η οποία αύξηση συνοδεύτηκε από μείωση του αντίστοιχου δείκτη στις ανεπτυγμένες χώρες, λόγω συχνότερης χρήσης φθοριούχων οδοντοκρεμών. Η οδοντική τερηδόνα αποτελεί λοιμώδες νόσημα το οποίο εξελίσσεται απαραιτήτως παρουσία ειδικών μικροοργανισμών. Ως γνωστόν, το στόμα φιλοξενεί μια πολυπληθή μικροβιακή χλωρίδα, απαριθμώντας 700 ήδη ανιχνευμένα είδη μικροοργανισμών με φυσιολογικό ρόλο την επίκτητη ανοσία και τον μικροβιακό ανταγωνισμό κατά ετερογενών ειδών, ωστόσο είναι συγκεκριμένοι οι ιθύνοντες για το εν λόγω οδοντικό νόσημα. Η έναρξη και εξέλιξη της τερηδόνας οφείλεται στην δράση των mutans streptococci, ενώ το υπόλοιπο μερίδιο ευθύνης για την εξέλιξη της βλάβης επωμίζονται οι γαλακτοβάκιλλοι.

Mutans Streptococci

Αποτελούν κατά Gram θετικούς (+) προαιρετικά αναερόβιους μικροοργανισμούς που

κατηγοριοποιούνται σε Α,Β και Γ αιμολυτικούς στρεπτόκοκκους .Επίσης είναι το βασικό και

χαρακτηριστικό είδος της υποομάδας viridans και κύριο αίτιο της οδοντικής τερηδόνας. Βασική τους

ιδιότητα είναι η ζύμωση υδατανθράκων, ευρύτερων από τα συνηθισμένα που ζυμώνουν τα Gram (+)

μικρόβια. Ο λόγος ονομασίας τους ευθύνεται στο γεγονός ότι κατά τη χρώση Gram οι συγκεκριμένοι

στρεπτόκοκκοι παρουσίαζαν ένα οβάλ σχήμα σε αντίθεση του κλασικού στρογγυλού και

θεωρήθηκαν μεταλλαγμένα στελέχη των στρεπτόκοκκων.

Τα τρόφιμα τα οποία περιέχουν υδατάνθρακες, που περιλαμβάνουν όλα τα σάκχαρα και τα

μαγειρεμένα άμυλα, αλληλεπιδρούν με το S. mutans, παράγοντας έτσι οξέα που οδηγούν σε

απώλεια μετάλλων από τα δόντια.

Η σακχαρόζη, η οποία είναι πολύ ανιχνεύσιμη σε καραμέλες, μπισκότα, κέικ και γλυκά ποτά (για

παράδειγμα, ποτά φρούτων και σόδα), αποτελεί έναν ιδιαίτερο και σημαντικό παράγοντα της

τερηδόνας. Θεωρείται ως ο πιο τερηδονογόνος υδατάνθρακας.

Η φρουκτόζη, η φυσική ζάχαρη που περιέχεται στα φρούτα, επίσης συμβάλλει στην τερηδόνα των

δοντιών, αν και τα φρούτα είναι πολύ πιο θρεπτικά από τα γλυκά, τα μπισκότα και το κέικ.

Η λακτόζη, το σάκχαρο που περιέχεται στο γάλα, παίζει ρόλο στην ανάπτυξη τερηδόνας των δοντιών,

πέρα απο την θρεπτική αξία του γάλακτος.

Το άμυλο, που περιέχεται σε επεξεργασμένα τρόφιμα όπως ψωμί, κράκερ, ζυμαρικά, πατατάκια,

κουλουράκια, γλυκά δημητριακά και πατάτες τηγανιτές χωρίζεται σε απλούστερα σάκχαρα. Τα

μεταποιημένα τρόφιμα που περιέχουν άμυλο παράγουν τόσο οξύ στην πλάκα όσο η σακχαρόζη

μόνη της , αλλά με βραδύτερο ρυθμό.

Πειραματικός προσδιορισμός της επίδρασης τροφίμων στην ανάπτυξη s. mutans

Για να πραγματοποιηθεί ο προσδιορισμός επιλέχθηκαν οι παρακάτω κατηγορίες διατροφικών

δειγμάτων:

Επίσης για την εκτέλεση του πειράματος επιλέχθηκαν άτομα που η ηλικία τους διακυμαίνονταν στα 7-

13 χρονών, με υγιή οδοντοστοιχία έχοντας πραγματοποιηθεί σε όλα ειδικός καθαρισμός δοντιών.

Κάθε ένα από τα πρόσφατα παρασκευασμένα στερεά διατροφικά δείγματα αναφοράς είναι

αλεσμένα ξεχωριστά σε ένα αποστειρωμένο μύλο ιστού 10 Broeck. Περίπου 10 γραμμάρια από κάθε

τρόφιμο μεταφέρονται σε 250 ml κωνική φιάλη που περιέχει 100 ml θρεπτικό ζωμό. Υγρά διατροφικά

δείγματα περιεκτικότητας 10 ml μεταφέρονται σε παρόμοιες κωνικές φιάλες με 100 ml θρεπτικού

ζωμού. Ύστερα, περίπου 10 g ή 10 ml από στερεά ή υγρά αντίστοιχα διατροφικά δείγματα δόθηκαν

σε καθένα από τους εθελοντές. Καθήκον τους να μασήσουν ή να κάνουν γαργάρες τα δείγματα που

έχουν λάβει για 40 δευτερόλεπτα. Το στοματικό περιεχόμενο από κάθε άτομο συλλέχθηκε ξεχωριστά

σε αποστειρωμένες κωνικές φιάλες. Στη συνέχεια 1 gr ή ml του στοματικού περιεχόμενου

ελήφθησαν σε αποστειρωμένες κωνικές φιάλες 250 ml με 100 ml θρεπτικού ζωμού. Όλες οι κωνικές

φιάλες με το αντίστοιχο περιεχόμενου φαγητού μαζί με το θρεπτικό ζωμό υποβλήθηκαν ελεύθερο

ατμό για 1 ώρα. Έπειτα από διατήρηση και ψύξη σε θερμοκρασία δωματίου κάθε δείγμα

εμβολιάστηκε με 0,0125 cm ολονύκτια καλλιέργεια ζωμού γλυκόζης των S.mutans η οποία

χορηγήθηκε με πιπέτα Παστέρ του οποίου η άκρη της κοπής κόπηκε σε ειδικό μετρητή. Έπειτα , τα

εμβολιασμένα δείγματα επωάστηκαν στους 37 βαθμούς για 24 ώρες . Οι μεταλλαγμένοι

στρεπτόκοκκοι που εμβολιάστηκαν σε απλό θρεπτικό ζωμό και σε θρεπτικό ζωμό με 1% γλυκόζη

επίσης επωάστηκαν παρόμοια, παρέχοντας την ιδιότητα να χρησιμεύσουν ως έλεγχοι.

H καταμέτρηση της ανάπτυξης των συγκεκριμένων στρεπτόκοκκων πραγματοποιείται με τη σύγκριση

και παρατήρηση της θολότητας των δειγμάτων, μέσω των σωλήνων Brown.Όσο μεγαλύτερη

θολότητα τόσο μεγαλύτερη και η ανάπτυξη .Ο παρακάτω πίνακας εμφανίζει ποσοτική απεικόνιση της

θολότητας αναφορικά με τις συνθήκες ανάπτυξης οι οποίες είναι :

1. Ανάπτυξη σε τρόφιμο + θρεπτικό ζωμό

2. Ανάπτυξη σε μασημένο τρόφιμο + θρεπτικό ζωμό

3. Ανάπτυξη σε θρεπτικό ζωμό

4. Ανάπτυξη σε ζωμό γλυκόζης

Οι κανονικοί σωλήνες Brown κυμαίνονται από το Νο. 1

έως το No. 7, ανάλογα με τους διαφορετικούς βαθμούς αδιαφάνειας που υποδηλώνουν το

διάφορους βαθμούς βακτηριακής ανάπτυξης. Σε αυτή τη μελέτη, οι Νο. 1,Νο. 2, Νο. 3 σωλήνες

Brown χρησιμοποιήθηκαν όπου δείχνουν πυκνή (+ + +), μέτρια (+ +) και ήπια ανάπτυξη

(+), αντίστοιχα.

Lactobacillus

Από την άλλη πλευρά, οι λακτοβάκιλλοι ή γαλακτοβάκιλλοι αποτελούν δευτερεύοντες παράγοντες της τερηδονικής βλάβης, καθώς δεν έχει εντοπισθεί κάποια σημαντική διαφορά στην συγκέντρωσή τους στους τερηδονισμένους ιστούς συγκριτικά με τους μη τερηδονισμένους.

Βασικά χαρακτηριστικά των γαλακτοβάκιλλων αποτελούν τα ακόλουθα:

1. Ισχυρός οξεογενής και οξεοάντοχος μικροοργανισμός

2. Διαπιστωμένη θετική συσχέτιση του βαθμού προσβολής ενός ατόμου από την τερηδόνα με την συγκέντρωσή τους στην ΟΜΠ ( Οδοντική Μικροβιακή Πλάκα) και το σάλιο, ενώ εντοπίζονται στις τερηδονισμένες θέσεις

3. Ο περιορισμός κατανάλωσης ζυμώσιμων υδατανθράκων σε συνδυασμό με αποκατάσταση των τερηδονισμένων οδοντικών ιστών συνδέεται άρρηκτα με την δραστική μείωση της συγκέντρωσής τους

4. Απότοκος της οξεοφιλίας και της αντοχής τους σε περιβάλλον επικράτησης χαμηλού pH είναι η επικράτηση τους σε βαθειές κοιλότητες οδοντίνης (πάχος εναπομείνουσας<0,5 χιλιοστών)

5. Μηδαμινή υπάρξει σε περιπτώσεις αρχόμενης τερηδόνας, οι οποίες εμφανίζονται με την μορφή λευκάζουσας κηλίδας της αδαμαντίνης

6. Πρόκληση τερηδονικής βλάβης σε gnotobiotic πειραματόζωα με επίκεντρο τις μασητικές επιφάνειες και συγκεκριμένα τις σχισμές τους από ορισμένα ομοζυγωτικά είδη, εκ των οποίων τα βασικότερα αναγράφονται στο ανωτέρω πλαίσιο.

Με βάση τα προϊόντα της ζύμωσης της γλυκόζης που παράγονται διακρίνονται δυο μεγάλες κατηγορίες

1. Τα ομοζυγωτικά είδη τα οποία δίνουν σαν τελικό προϊόν γαλακτικό οξύ (65%),όπως ο L.acidophilus και L.casey

2. Τα ετεροζυγωτικά είδη,τα οποία εκτός από γαλακτικό οξύ δίνουν σημαντικές ποσότητες οξικού οξέος ,αιθανόλης και CO2 ,όπως ο L.fermentum.

Συμπερασματικά, δεν εμπλέκονται στην έναρξη τερηδόνας λείων επιφανειών, αλλά συντελούν στην εξέλιξη της διεργασίας. Ωστόσο, υπάρχει ενδεχόμενη συμμετοχή στην έναρξη αλλοίωσης σε μυλικές περιοχές όπου εδράζονται, όπως αύλακες, σχισμές, βοθρία, αλλά και σε άλλες ατέλειες της αδαμαντίνης που πιθανότατα να οφείλονται σε κακότεχνες προηγούμενες εμφράξεις ή προσθετικής εμπλοκής του δοντιού με στεφάνη ή αγκιστρο μερικής οδοντοστοιχίας.

Άλλα εμπλεκόμενα βακτήρια

Μολονότι τα προαναφερόμενα κλέβουν την παράσταση στην έναρξη και εξέλιξη της τερηδονικής βλάβης, υπάρχουν έρευνες που αποδεικνύουν την θετική συσχέτιση αλλοίωσης με την συγκέντρωση, όπως οι ακτινομύκητες και οι βεγιονέλλες.

Συμπέρασμα

Η τερηδόνα, ως λοιμώδες νόσημα, προκαλείται από πλήθος αιτιολογικών παραγόντων που εκτείνονται τόσο από το ίδιο το άτομο μέχρι και τα βακτήρια της στοματικής κοιλότητας. Με πρωταγωνιστές τους mutans streptococci, lactobacillus και άλλους οξεοπαραγωγικούς μηχανισμούς, συντελεί στην διάβρωση και τελικά καταστροφή των οδοντικών ιστών, προκαλώντας συχνά μη αναστρέψιμες ζημιές. Η εφαρμογή κατάλληλου διαιτολογίου, ο σωστός καθαρισμός των δοντιών και οι τακτικές επισκέψεις στον οδοντίατρο αποτελούν τροχοπέδη στην εξέλιξη των τερηδονικών διεργασιών, προωθώντας την υγεία του ασθενούς.