Προσδιορισμός ωρίμανσης των αβοκάντο με την τεχνολογία Δονομέτρησης λέιζερ Doppler

1. Ο καρπός και τα χαρακτηριστικά του

Το αβοκάντο είναι ένας λιπαρός καρπός του γένους Persea americana Mill, εμπορικά πολύτιμος και καλλιεργημένος σε τροπικά και υποτροπικά κλίματα σε όλο τον κόσμο. Είναι ένα φρούτο σημαντικής θρεπτικής αξίας, με υψηλή περιεκτικότητα σε ωμέγα 3 λιπαρά οξέα, σε μακροστοιχεία (μαγνήσιο, σίδηρο, φώσφορο και κάλιο) και σε καροτενοειδή αντιοξειδωτικά, με μεγαλύτερη τη συγκέντρωση του β-καροτένιου και του λυκοπένιου.

Ο καρπός προέρχεται από το νότιο-κεντρικό Μεξικό και η ανακάλυψη του πραγματοποιήθηκε αρκετές χιλιετίες πρώτου αρχίσει να καλλιεργείται. Στην Ευρώπη, δέντρα αβοκάντο πρωτοεμφανίστηκαν μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, όταν ξεκίνησε η καλλιέργεια τους στην Ισπανία και στην Πορτογαλία. Στην Ελλάδα κατέφθασαν τη δεκαετία του ‘60.

Ευρύ είναι το φάσμα των ποικιλιών του φρούτου, με κάθε μεγάλη χώρα παραγωγής αβοκάντο να καλλιεργεί διαφορετικές ποικιλίες αυτού. Ενδεικτικά, η Hass, ως η πιο ευρέως διαδεδομένη ποικιλία, προέρχεται από τη Νότια Αμερική και παράγει φρούτα όλο το χρόνο, αντιπροσωπεύοντας το 80% των καλλιεργημένων αβοκάντο παγκοσμίως. Γνωστές ακόμη ποικιλίες αποτελούν οι: Zutano, Reed, Pinkerton, Fuerte, Lamb Hass, Gwen και Bacon, η καθεμία απ’ αυτές ιδιαίτερα μοναδική, με διαφορετικά οργανοληπτικά και φυσικοχημικά χαρακτηριστικά.

2. Ελάχιστη αποδεκτή ποιότητα φρούτου

Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στην κατάλληλη χρονική περίοδο συγκομιδής των οπωρώνων. Προτού πραγματοποιηθεί, αναγκαίο είναι το αβοκάντο να περιέχει ορισμένα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά, τα οποία αποκτώνται με την πάροδο του χρόνου και σχετίζονται με την περιεκτικότητα σε έλαιο. Προκειμένου να εξασφαλιστεί η ελάχιστη αποδεκτή ποιότητα καρπού, ισχύει ο Κανονισμός 387/2005 της ΕΕ, ο οποίος αναφέρει ότι:

(1) Ο βαθμός ωρίμανσης και ανάπτυξης των αβοκάντο μπορεί να εκτιμηθεί από την περιεκτικότητα σε ξηρά ουσία. Προκειμένου να αποκλειστούν τα φρούτα που δεν είναι σε θέση να ωριμάσουν, πρέπει να προβλεφθεί μια απαίτηση ως προς την ελάχιστη περιεκτικότητα σε ξηρά ουσία.

(2) Τα αβοκάντο πρέπει να βρίσκονται σε στάδιο φυσιολογικής ανάπτυξης, ώστε να εξασφαλίζεται ότι η διαδικασία ωρίμανσης θα συνεχιστεί έως να φθάσει στο τέλος της. Ο καρπός πρέπει να έχει την ακόλουθη ελάχιστη περιεκτικότητα σε ξηρά ουσία, η οποία μετριέται με ξήρανση έως σταθερό βάρος:

21 % για την ποικιλία Hass

20 % για τις ποικιλίες Fuerte, Pinkerton, Reed και Edranol,

19 % για τις λοιπές ποικιλίες.

Σε περίπτωση που οι καρποί συγκομιστούν προτού αποκτήσουν την απαραίτητη ποσότητα λιπαρών, χαρακτηρίζονται ποιοτικά υποβαθμισμένοι και κρίνονται ακατάλληλοι για περεταίρω επεξεργασία στο εργοστάσιο και κατά συνέπεια για την ύστερη διανομή.

3. Τεχνολογία Δονομέτρησης λέιζερ Doppler

3.1 Βασικοί ορισμοί

Αναπόσπαστα κομμάτια της τεχνολογίας Δονομέτρησης λέιζερ Doppler (Laser Doppler Vibrometry, LDV), αποτελούν οι όροι της συχνότητας και του φαινόμενου Doppler.

3.1.1 Συχνότητα

Συχνότητα ονομάζεται ο αριθμός των επαναλήψεων ενός γεγονότος στη μονάδα του χρόνου. Η συχνότητα χαρακτηρίζει οποιοδήποτε φυσικό μέγεθος μεταβάλλεται περιοδικά, δηλαδή επαναλαμβάνει τις ίδιες τιμές σε τακτά χρονικά διαστήματα.

(1) Ιδιοσυχνότητα: είναι η φυσική συχνότητα του ταλαντώμενου σώματος, η οποία σε μια εξαναγκασμένη ταλάντωση εμφανίζει ελάχιστη απόσβεση.

(2) Συχνότητα συντονισμού: καλείται το φαινόμενο κατά το οποίο σε μια εξαναγκασμένη ταλάντωση, η συχνότητα του διεγέρτη είναι ίση με την ιδιοσυχνότητα του ταλαντωτή, με αποτέλεσμα τη μεγιστοποίηση του πλάτους της.

3.1.2 Φαινόμενο Doppler

Προσδιορίζεται ως η παρατηρούμενη αλλαγή στην συχνότητα και στο μήκος κύματος ενός κύματος, από παρατηρητή που βρίσκεται σε σχετική κίνηση με την πηγή των κυμάτων.

3.2 Από το χωράφι στο εργοστάσιο

Τα αβοκάντο, ύστερα της συγκομιδής τους από την ύπαιθρο, τοποθετούνται σε τελάρα με ειδικές διαχωριστικές ταινίες (συνήθως 20 αβοκάντο ανά τελάρο). Η ταξινόμηση αυτή, εξυπηρετεί στην ακριβή και μεμονωμένη εξέταση των οπωρώνων κατά την είσοδο τους στο εργοστάσιο (Εικ.1). Η τεχνολογία LDV, εφαρμόζεται ανεξαιρέτως σε όλα τα αβοκάντο, μέσω μιας συσκευής που επιτρέπει την ανέπαφη διαχείριση του φρούτου, με χρήση λέιζερ και μικρών κραδασμών. Απώτερος σκοπός είναι ο προσδιορισμός της συχνότητας συντονισμού, ο οποίος συνδέεται με τα ποσοστά ωριμότητας του φρούτου. Μέσω δοκιμασιών που λαμβάνουν χώρα σε ένα ευρύ πληθυσμό φρούτων, υπολογίζεται η ιδανική συχνότητα για ένα ώριμο αβοκάντο. Είναι αποδεδειγμένο, ότι τα ανώριμα αβοκάντο δημιουργούν υψηλότερη συχνότητα συντονισμού από τα ώριμα.

Εικ.1: Αβοκάντο συσκευασμένα σε ειδικά τελάρα κατά τη μεταφορά τους στο εργοστάσιο επεξεργασίας.

[‘Hass avocados sit in boxes at a processing facility in Colombia’, Capital City Fruit (2019)]

3.3 Αρχή λειτουργίας

Η τεχνολογία LDV πραγματοποιείται μέσω εξειδικευμένου δονομετρητή, με προσαρμοσμένους διαχωριστές δέσμης, ενός καθρέπτη, ενός οπτικό-ακουστικού μετατροπέα και ενός ανιχνευτή συχνότητας φωτός. Ο δονομετρητής λειτουργεί διασπώντας μια αρχική ακτίνα λέιζερ (fo) εκπεμπόμενη προς το δείγμα (αβοκάντο), σε δύο επιμέρους, την ακτίνα αναφοράς και την ακτίνα δοκιμής (Εικ.2). Ο διαχωρισμός της (fo) επιτυγχάνεται μέσω διαχωριστή δέσμης, με στόχο τη σύγκριση των ακτινών στο πέρας της διαδικασίας, κατά την ανίχνευση συχνοτήτων φωτός.

Η ακτίνα αναφοράς, κατευθύνεται αναλλοίωτη προς τον ανιχνευτή συχνότητας φωτός, με τη βοήθεια καθρέπτη. Η ακτίνα δοκιμής, κατευθύνεται προς το δείγμα, διαβαίνοντας από το εσωτερικό ενός οπτικό-ακουστικού μετατροπέα (A.O.M.)[1], ο οποίος τροποποιεί την αρχική συχνότητα της ακτίνας, προσδίδοντας της μια διαφορά τάξεως fb. Από το σημείο αυτό και ύστερα, προς τον στόχο ανίχνευσης συχνότητας, κατευθύνεται ακτίνα λέιζερ συχνότητας fo + fb. Παράλληλα, στο αβοκάντο ασκούνται μικρές δονήσεις, προκειμένου να μετρηθεί η συχνότητα συντονισμού του. Οι μετρήσεις του πλάτους και της συχνότητας των κραδασμών καθορίζονται από τη μετατόπιση Doppler και εξάγονται μέσω της ανακλώμενης συχνότητας (fd). Τελικά, μέσω διαχωριστών δέσμης, η ακτίνα λέιζερ, με πλέον συχνότητα fo + fb + fd καταφθάνει στον ανιχνευτή συχνότητας φωτός όπου και συγκρίνεται με την ακτίνα αναφοράς. Η σύγκριση αυτή «θέτει» τα όρια των αποδεκτών συχνοτήτων, ολοκληρώνοντας έτσι την επεξεργασία ενός ώριμου «έτοιμου προς κατανάλωση» αβοκάντο. Η διαδικασία λειτουργίας της δονομέτρησης λέιζερ Doppler, αποτυπώνεται αναλυτικά στο παρακάτω σχεδιάγραμμα (Εικ.2):

Εικ.2: Βασικά στάδια δονομέτρησης εντός του δονομετρητή λέιζερ Doppler.

[Laser Doppler Vibrometer, Wikipedia]

[1]Audio Optical Modulator = οπτικό-ακουστικός μετατροπέας. Ο A.O.M. χρησιμοποιεί ένα οπτικό-ακουστικό εφέ για διάθλαση και μετατόπιση της συχνότητας, με εφαρμογή ηχητικών κυμάτων, προκειμένου να διαφέρει της αρχικής.

Το ιδανικό στάδιο ενός ώριμου, «έτοιμου προς κατανάλωση» αβοκάντο, δίνεται από ένα εύρος συχνοτήτων και όχι μιας και μοναδικής τιμής. Βάσει της προαναφερόμενης σύγκρισης των ακτινών λέιζερ, θεσμοθετούνται συγκεκριμένες τιμές συχνοτήτων, τα όρια. Τα αβοκάντο των οποίων οι τιμές αποκλίνουν αυτών, απορρίπτονται. Η εν λόγω διεργασία πραγματοποιείται, διότι η ιδανική συχνότητα διαφέρει από αβοκάντο σε αβοκάντο, σχετίζεται με την ποικιλία και εξαρτάται από το μέγεθος του φρούτου και του καρπού.

4. Πείραμα σε αβοκάντο ποικιλίας Hass

4.1 Πειραματική πορεία

Άμεση εφαρμογή της τεχνολογίας LDV, συναντάται σε πείραμα που πραγματοποιήθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο, με αβοκάντο προμηθευμένα από τη Χιλή. Για το πείραμα αυτό, χρησιμοποιήθηκαν αβοκάντο δύο ομάδων διαφορετικού μεγέθους (μεγέθη 18 και 22) της ίδιας ποικιλίας Hass. Τα αβοκάντο ήταν ανεπεξέργαστα, χωρίς να έχει προηγηθεί προσθήκη αιθυλενίου (Arpaia et al. 2015) (χημικός τύπος: C2H4, σύντομος συντακτικός τύπος: CH2=CH2), χημική ουσία που δρα ως ρυθμιστής ανάπτυξης και προστίθεται στα αβοκάντο με σκοπό τη διεύρυνση της ζωής τους. Χρειάστηκαν 30 μέρες για να φθάσουν στο Ηνωμένο Βασίλειο, κατά τις οποίες ήταν αποθηκευμένα σε ειδικά δοχεία συντήρησης με χαμηλή θερμοκρασία.

Η πρώτη ομάδα αβοκάντο προς εξέταση, με κωδικό μεγέθους 18, παρουσίαζε τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: μέση διάμετρο: 66.55mm, τυπική απόκλιση: 1.815mm, μέση τιμή μάζας την 1η ημέρα εξέτασης (day 0): 237.7g και τυπική απόκλιση (day 0): 9.139g. Η δεύτερη ομάδα, με κωδικό μεγέθους 22, εμφάνιζε μέση διάμετρο: 62.36mm, τυπική απόκλιση: 1.815mm, μέση τιμή μάζας (day 0): 187.2g και τυπική απόκλιση (day 0): 8.362g.

Αρχικά, τριάντα αβοκάντο από κάθε ομάδα, προσαρμόστηκαν στους 20ºC για 24 ώρες μέσα στα δοχεία μεταφοράς τους, ώστε να επέλθει μια πρώτη σύντομη ωρίμανση. (Defilippiet. al. 2018) Στη συνέχεια, διατηρήθηκαν σε ψυχρό, σκοτεινό δωμάτιο 2x3 m, στους 12ºC, με σκοπό την αργή και σταθερή ωρίμανση. Επαναλαμβανόμενες μετρήσεις LDV ελήφθησαν τις ημέρες: 0 ,1η ,3η ,5η ,7η ,9η και 11η από όλα τα αβοκάντο. Για την εξέταση τους, το καθένα τοποθετούνταν πάνω από δύο υποστηρικτικές βούρτσες, που εξυπηρετούν τη μη καταστροφική στήριξη του φρούτου.

Ο δονομετρητής της τεχνολογίας LDV, χρησιμοποιήθηκε για τη συνεχόμενη καταγραφή σημάτων, τα οποία εκπέμπονταν από τέσσερα σημεία περιμετρικά του ισημερινού του καρπού, σε μεταξύ τους απόσταση 90º. Στα σημεία αυτά, υπήρξαν ελαφριοί τραυματισμοί, από μια συσκευή κρούσης περιστρεφόμενου τροχού (Εικ.3). Η συσκευή αποτελείται από ένα μηχανοκίνητο περιστρεφόμενο τροχό, στον οποίο συνδέεται ένα σύστημα σε σχήμα σφυριού, κατασκευασμένο από ένα σωλήνα καλωδίων και μια μπάλα από νάιλον. Η μπάλα είναι διαμέτρου 10 mm, περιστρέφεται με 1,6 στροφές ανά λεπτό και με τάση 24V. Η διαδικασία αποτυπώνεται σχηματικά στο παρακάτω γράφημα:

Εικ.3 : Σχηματική απόδοση της συσκευής κρούσης των αβοκάντο για τη μέτρηση της συχνότητας συντονισμού.

[‘Non-destructive discrimination of avocado fruit ripeness using Laser Doppler Vibrometry’, in Biosystems Engineering by Leon A.Terry and Sandra Landahl (2020)]

Τη 3η και τη 11η μέρα του πειράματος, δώδεκα αβοκάντο από κάθε ομάδα μεγέθους, εξετάστηκαν με διαφορετικό μηχάνημα, μια μονοαξονική μηχανή δοκιμών Instron (μοντέλο 5542, MA), η οποία τραυμάτιζε τα φρούτα, με αποτέλεσμα την μείωση της σταθερότητας τους. Το μηχάνημα αυτό είναι εξοπλισμένο με βαθμονομημένο κελί φόρτωσης 500N και έναν επίπεδο καθετήρα διαμέτρου 8mm. Το μηχάνημα πρόσκρουσης, είχε προγραμματιστεί έτσι ώστε ο καθετήρας να χτυπά το αβοκάντο σε βάθος 8mm, με ταχύτητα σταυρωτής κεφαλής 20mm min-1. Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν μια τέτοιου είδους συσκευή, προκειμένου να εξετάσουν εάν τα αβοκάντο ύστερα της επεξεργασίας τους, φέρουν τα ίδια αποτελέσματα με τη μηχανή (Εικ.3) που τα προσεγγίζει σε κανονικά πλαίσια μη-καταστρεπτικά.

4.2 Αποτελέσματα πειράματος

Οι τελικές μετρήσεις της συχνότητας συντονισμού, ελήφθησαν από το μέσο όρο δύο διεισδύσεων σε αντιδιαμετρικά σημεία της επιφάνειας του κάθε αβοκάντο ξεχωριστά (Meyer et al. 2010) και καταγράφονται αναλυτικά στον ακόλουθο πίνακα (Πίνακας.1):

Πίνακας.1 Μέσοι όροι μετρήσεων της συχνότητας συντονισμού, της ακαμψίας και της δύναμης κατά το σπάσιμο από το μηχάνημα δοκιμών Instron, των δειγμάτων.

[Leon A.Terry and Sandra Landahl (2020) Non-destructive discrimination of avocado fruit ripeness using Laser Doppler Vibrometry, in Biosystems Engineering]

Στο πείραμα καταγράφηκαν ακόμη, οι ενδείξεις των μέσων τιμών μάζας αβοκάντο, κατά την αργή ωρίμανση τους. Παρατηρήθηκε γραμμική πτώση των τιμών και συγκεκριμένα, την ημέρα 0: μέση τιμή μάζας(μέγεθος 18) = 237.7g, τυπική απόκλιση(18) = 9.139g, ημέρα 5η: μέση τιμή μάζας(18) = 228.4g, τυπική απόκλιση(18) = 9.062g και ημέρα 11η: μέση τιμή μάζας(18)= 219.6g, τυπική απόκλιση(18) = 9.128g. Και για την ομάδα μεγέθους 22: ημέρα 0: μέση τιμή μάζας(22) = 187.2g , τυπική απόκλιση(22) = 8.362g, ημέρα 5η: μέση τιμή μάζας(22) = 179.3g, τυπική απόκλιση(22) = 8.126g, ημέρα 11η: μέση τιμή μάζας(22) = 171.5g και τυπική απόκλιση(22) = 8.106g.

Οι μετρήσεις με την τεχνική της δονομέτρησης λέιζερ Doppler, πραγματοποιήθηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια του πειράματος χωρίς να υπάρχουν τραυματισμοί των αβοκάντο. Εξαίρεση αποτέλεσαν οι μετρήσεις της 3ης και της 11ης ημέρας, οι οποίες διεξάχθηκαν καταστρεπτικά από το μηχάνημα Instron. Τις ημέρες αυτές παρατηρήθηκε έντονη μείωση της σταθερότητας των φρούτων.

Η ακαμψία των οπωρώνων, υπολογίστηκε τρείς φορές: την πρώτη (day 0), τη μεσαία (day 5) και την τελευταία (day 11) μέρα του πειράματος και οι τιμές που λήφθηκαν έδειξαν μια εκθετική μείωση, όπως αυτή φαίνεται στον παραπάνω πίνακα. Η ακαμψία εκτιμήθηκε με τον τύπο:

S = RF2 * m2/3, (1)

όπου S = Stiffness: ακαμψία, RF = ResonantFrequency: συχνότητα συντονισμού και m = mass: μάζα.

Ενδεικτικά, αν λάβουμε τα στοιχεία (Πίνακας 1) για τον υπολογισμό της ακαμψίας, της πρώτης μέρας του πειράματος (day 0), για τα αβοκάντο με κωδικό μεγέθους 18 --> RF=1315,5 Hz, m=237,7g και τα εφαρμόσουμε στον τύπο (1) έχουμε:

S = 1.315,52 * 237,72/3 =>

S = 1.730.540,25 * 37.667,6059 =>

[2]S = 65.07 * 104 Hz2 kg2/3.

5. Επίλογος

Η ερεύνα αυτή επικεντρώθηκε στον προσδιορισμό της ωριμότητας των αβοκάντο και αποδείχτηκε πειραματικά σε δείγματα της ποικιλίας Hass, πως ο συνδυασμός της τεχνολογίας LDV και των αντίστοιχων μηχανημάτων, προσδιορίζει επιτυχώς το ιδανικό στάδιο για την κατανάλωση τους. Αρκετές είναι οι φορές, που αβοκάντο έχουν φτάσει στο τελικό στάδιο της βιομηχανικής επεξεργασίας, αυτό της διανομής και διάθεσης τους στον καταναλωτή, χωρίς να πληρούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις για άμεση κατανάλωση. Με την εφαρμογή της τεχνολογίας Δονομέτρησης λέιζερ Doppler μέσω του δονομετρητή ανίχνευσης συχνοτήτων, αυτό αποτελεί πρόβλημα του παρελθόντος. Το ποσοστό παγκόσμιας σπατάλης αβοκάντο ετησίως ανέρχεται στο 35% και προκύπτει λόγω ζημιών κατά τη μεταφορά των φρούτων, με μια περαιτέρω απώλεια στο λιανικό εμπόριο. Η εν λόγω τεχνολογία, επιτρέπει τη μείωση των αποβλήτων παραγωγής έως και 10%, προσφέροντας σημαντικά περισσότερα επιθυμητά προϊόντα.

6. Βιογραφικές αναφορές

Ξενόγλωσση αλληλογραφία:

i. A.K.Cowan and B.N.Wolstenholme (2016) Avocado, in Encyclopedia of Food and Health.

ii. Bruno G.Defilippi, Troy Ejsmentewicz, María Paz Covarrubias, Orianne Gudenschwager and Reinaldo Campos-Vargas (2018) Changes in cell wall pectins and their relation to postharvest mesocarp softening of “Hass” avocados (Persea americana Mill.) in Plant Physiology and Biochemistry.

iii. Christian Cortés-Rojo and Elizabeth Calderón-Cortés (2019) Avocado oil. 2nd edn. in Bioactive Food as Dietary Interventions for Diabetes.

iv. Cranfield University (2020) How lasers and vibrations could guarantee the perfect avocado, in SciTechDaily.

v. Donetti and Leon A. Terry (2012) Evaluation of factors affecting shelf-life and quality biomarkers of imported avocado fruit, Science Direct.

vi. Dorene Meyer & Leon A. Terry (2012) Fatty acid and sugar composition of avocado, cv. Hass, in response to treatment with an ethylene scavenger or 1-methylcyclopropene to extend storage life, Science Direct.

vii. Jessie Szalay (2014) Avocados: Health benefits and nutrition facts.

viii. Khayelihle Ncama, Lembe S.Magwaza, Carlos A.Poblete-Echeverría, Hélène H. Nieuwoudt, Samson Z.Tesfay, AsandaMditshwa (2018) On-tree indexing of ‘Hass’ avocado fruit by non-destructive assessment of pulp dry matter and oil content, Science Direct.

ix. Leon A.Terry and Sandra Landahl (2020) Non-destructive discrimination of avocado fruit ripeness using Laser Doppler Vibrometry, in Science Direct, Biosystems Engineering.

x. Mary Lu Arpaia, Sue Collina, James Sievert and David Obenland (2015) Influence of cold storage prior to and after ripening on quality factors and sensory attributes of 'Hass' avocados, in Postharvest Biology and Technology.

xi. Minoru Kadowaki, Susumu Nagashima, Hidemi Akimoto and Naoki Sakurai (2012) Detection of core rot symptom of Japanese pear by a non-destructive resonant method, in Journal of the Japanese Society for Horticultural Science.

xii. Rafael G. Araújo, Rosa M. Rodriguez-Jasso, Héctor A. Ruiz, Maria Manuela E. Pintado, Cristóbal Noé Aguilar (2018) Avocado by-products: Nutritional and functional propertie, in Trends in Food Science and Technology, Science Direct.

xiii. Sandra Landahl, Dorene Meyer and Leon A. Terry (2010) Spatial and temporal analysis of textural and biochemical changes of imported avocado cv. Hass during fruit ripening, in Journal of Agriculture and Food Chemistry.

Ελληνική αλληλογραφία:

i. Δημήτριος Πριπάκης (2020) Η καλλιέργεια του αβοκάντο στο νομό Χανιών προβλήματα- δυνατότητες και προοπτικές.

ii. Επιτροπή των Ευρωπαϊκών κοινοτήτων (2005) ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΚ) αριθ. 387/2005 ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 831/97 για τον καθορισμό των προτύπων εμπορίας που εφαρμόζονται για τα αβοκάντο, στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

iii. Χρήστος Τσαντήλας (2019) Γενικές οδηγίες για δειγματοληψία & αξιολόγηση αποτελεσμάτων των εδαφικών αναλύσεων, blog.Farmacon.

Ποντίκη Ιζαμπέλα